Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904 -1949) είναι από τους πρώτους νεοέλληνες συνθέτες που χρησιμοποίησαν ριζοσπαστικά εκφραστικά μέσα, χωρίς διάθεση να πολεμήσει ή να επιβληθεί, αλλά με μόνη τη φιλοδοξία να δημιουργήσει. Το δωδεκάφθογγο σύστημα (σχολή Schoenberg) που χρησιμοποίησε, βρήκε σ’ αυτόν το δέσιμο ενός λεπτού προσωπικού ύφους με απίστευτη ηχητική φαντασία και πλήρη έλεγχο όλων των μουσικών διαστάσεων.
Πάμπολλα λαϊκά μοτίβα (χωρίς ίχνος φολκλόρ) συμπράττουνε στις συνθέσεις του. Ο μουσικός χώρος αρθρώνεται με ηχητικές συμπαγείς συσσωρεύσεις, οργανικά κομμάτια που χαρίζουν σφριγηλούς χρωματισμούς και αναπροβάλλονται διαρκώς στα όρια του διαχωρισμού τους, όταν η μουσική αίσθηση του Σκαλκώτα το απαιτεί.
Ο συνθέτης τηρεί τον απαιτούμενο σεβασμό στη μουσική παράδοση της δύσης, απ’ τον Bach ώς τον Debussy, προχωρεί όμως παράλληλα σε καινούργια ευρηματικά στοιχεία νοιώθοντας μέσα του να πάλλονται οι ελευθερίες του ήχου. Δημιουργεί έτσι ένα άκουσμα πρωτότυπο, ζυμωμένο, συνολικό, που, λιτό και καθαρό στα μουσικά περιγράμματα, θέτει τις ατράνταχτες προϋποθέσεις βάθους: οι προεκτάσεις μοιάζουν να μη στερεύουν, γίνονται όλο και πιο λεπτολόγες και απαιτητικές. Δεν αρκεί μια συνηθισμένη «έντιμη» εκτέλεση για να αναδειχθεί ο πλούτος των έργων του. Πρέπει να βιωθούν μέχρι την τελευταία εγγεγραμμένη περιφέρεια, με την επιπλέον δυσκολία της πυκνής δωδεκάφθογγης αντιστικτικής γραφής, ώστε να μπορέσει να μεταδοθεί ο εκφραστικός πλούτος της, η φωτεινότητά της, καθώς και οι ποικίλοι χρωματισμοί της.
Παρά το σύντομο του βίου του, το έργο του είναι μεγάλο σε μέγεθος, καλύπτοντας όλες τις μουσικές μορφές (εκτός της όπερας) και παραμένει σ’ ένα μέρος του ακόμη ανεξερεύνητο. Ξεχωρίζουν «Η επιστροφή του Οδυσσέα» (1942), τα «Δέκα Σκίτσα» (1940), οι «36 ελληνικοί χοροί» (1933-36), 10 κοντσέρτα για ένα όργανο (σόλο) και ορχήστρα, τα «32 κομμάτια για πιάνο» (1940) κ.λπ.
Αξίζει να σημειωθεί τέλος – για να μην ξεχνάμε οι Έλληνες - ότι, όταν ο Σκαλκώτας επέστρεψε απ’ το Βερολίνο στην Αθήνα για μόνιμη εγκατάσταση, συνάντησε όχι μόνον έλλειψη κατανόησης της μουσικής του, αλλά και εχθρότητα από το ελληνικό μουσικό κατεστημένο. Αυτό τον οδήγησε σε μια ιδιότυπη απομόνωση, κατά την οποία όμως συνέθετε ασταμάτητα και με μεγάλη ταχύτητα, δεξιότητες που οφείλονταν κατά κύριο λόγο στη μουσική του ιδιοφυΐα και αποτελεσματικότητα, αλλά και στη βαθιά του γνώση.
Η απομόνωσή του όμως δεν ήταν μόνο τοπική. Ήταν και απομόνωση από τις διεθνείς μουσικές εξελίξεις, μέχρι του σημείου οι ξένοι σύγχρονοι συνθέτες και φίλοι του να μην γνωρίζουν αν ζει. Κερδισμένη βγήκε τελικά η μουσική, που πλούτισε το ρεπερτόριό της μ’ ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να δημιουργήσει ένας αφοσιωμένος της συνθέτης, προικισμένος με αστείρευτο ταλέντο.
Δημήτρης Παλάζης, 26/01/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου