Τι είναι εκείνο που προκαλεί «μια απροσδιόριστη ανησυχία, ανάμεικτη με φόβο;» Γιατί η «η δίχως πρόθεση επάνοδος του Ομοίου» μας φέρνει σε δύσκολη θέση, ώστε να παραγκωνίζουμε το σύγχρονο επιστημονικό μας υπόβαθρο; Σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα επιχειρεί να δώσει ικανοποιητική απάντηση ο Φρόιντ με το δοκίμιό του για το ανοίκειο.
Ο συγγραφέας ξεκινά από τη βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα του ανοίκειου στον τομέα της ιατρικής και της ψυχολογίας, την οποία βρίσκει ανεπαρκή να καλύψει σε βάθος το θέμα του. Κάνει μια ενδιαφέρουσα περιήγηση στα λεξικά για τη λέξη unheimlich (ανοίκειο) και την αντίθετή της heimlich (οικείο), για να αντλήσει τις πρώτες διαπιστώσεις από τους ορισμούς στις διάφορες γλώσσες, αλλά και να προβεί σε διαπιστώσεις για τη συγγένεια των δύο όρων, όχι μόνο ως προς τη ρίζα, αλλά και όσον αφορά το γεγονός της μετατρεψιμότητας σε διάφορες περιπτώσεις του ενός στον άλλο. Για να καταλήξει ότι «το ανοίκειο είναι μια μορφή του τρομακτικού, η οποία ανάγεται σε κάτι παλαιόθεν γνωστό και οικείο».
Διερευνά κατόπιν την προέλευση του ανοίκειου στον άνθρωπο. Π.χ. ο πρωτόγονος φόβος για το θάνατο παραμένει ισχυρός στον άνθρωπο ακόμα και σήμερα. Είναι ένα δυνατό απωθημένο, έτοιμο να επανέλθει στην επιφάνεια. Γενικά, ό,τι εμφανίζεται σήμερα ως ανοίκειο, προϋποθέτει μια επαφή με υπολείμματα ανιμιστικής ψυχικής δραστηριότητας, των οποίων αναθερμαίνει την έκφραση και προκαλεί την ανάδυση.
Εντρυφά στο χώρο της λογοτεχνίας προκειμένου ν’ αντλήσει περαιτέρω στοιχεία, καθόσον «ό,τι δημιουργεί στη ζωή την αίσθηση του ανοίκειου, τη δημιουργεί και στη λογοτεχνία».
Αναλύει διηγήματα του Ε.Τ.Α. Χόφμαν, θίγοντας το τρόπο της δημιουργίας του ανοίκειου από το συγγραφέα και το συσχετίζει με τα βιώματά του.
Το ανοίκειο παύει να υπάρχει όταν η κρίση του αναγνώστη προσαρμόζεται στις συνθήκες της λογοτεχνικής πραγματικότητας. Σ’ αυτή τη περίπτωση φαντάσματα σαν τον Άμλετ και τον Μάκβεθ αντιμετωπίζονται σαν «νομιμοποιημένες» υπάρξεις και παύει υπάρχει διαμάχη στο επίπεδο της λογικής. Δηλαδή, αν εκείνο που έχει απορριφθεί σαν αληθινό από τη λογική ενδέχεται τελικά να είναι.
Διαχωρίζει όμως το ανοίκειο που φαντασιώνεται κανείς διαβάζοντας (λογοτεχνία) από εκείνο που βιώνει. Το πρώτο είναι συνηθισμένο και ασθενές, ενώ το δεύτερο σπάνιο και ισχυρό.
Εξαιρετικό δοκίμιο, αντάξιο της φήμης του συγγραφέα, που βοηθά στην κατανόηση του ανθρώπινου ψυχολογικού σύμπαντος. Ιδιαίτερα χρήσιμο επίσης και στους συγγραφείς, λόγω των διεξοδικών αναλύσεων τού ανοίκειου στο χώρο της λογοτεχνίας.
Δημήτρης Παλάζης, 20/10/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου