Ο Άρης Αλεξάνδρου, γεννημένος το 1922, ανήκει στην α΄ μεταπολεμική γενιά. Ποιητής, αλλά και συγγραφέας ενός μόνο μυθιστορήματος: ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ.
Όπως και ένα μεγάλο κομμάτι της συγγραφικής παραγωγής της γενιάς του, το ιστορικό πλαίσιο του μυθιστορήματος είναι η περίοδος του εμφύλιου.
Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1949, όπου μια ομάδα από παρασημοφορημένους και επίλεκτους άνδρες του λαϊκού στρατού αναλαμβάνει την αποστολή να μεταφέρει ένα κιβώτιο από την πόλη Ν στην πόλη Κ. Η επίτευξη του στόχου θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την έκβαση του πολέμου. Κανείς δεν γνωρίζει το περιεχόμενο του κιβωτίου ούτε και τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν. Το αρχηγείο τους υποδεικνύει κάθε μέρα το δρομολόγιο της επομένης. Καμιά καθυστέρηση δεν γίνεται ανεκτή και όποιος τραυματίζεται ή βραδυπορεί θα αυτοκτονεί παίρνοντας κυάνιο. Η επιχείρηση θα κρατήσει δύο μήνες. Ο μόνος που θα επιζήσει στο τέλος θα είναι ο αφηγητής, που θα παραδώσει το κιβώτιο και θα διαπιστωθεί ότι είναι άδειο. Τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν. Χρησιμοποιεί λευκές αλλά σφραγισμένες κόλλες χαρτί που του δίνονται για να εξιστορήσει τι ακριβώς συνέβη και να αποδείξει την αθωότητά του.
Η σχολαστικότητα και η ακριβολογία της αφήγησης, η επιμονή στις λογικές ερμηνείες οδηγούν σε μια επίφαση ρεαλισμού, που στόχος της είναι να καταδείξει ο αφηγητής έμμεσα ότι συμβαδίζει με το ρεαλισμό και το δογματικό τρόπο του σκέπτεσθαι. Η ανάμιξη όμως σχολαστικών λεπτομερειών με ουσιώδεις αναφορές στο ίδιο σημασιολογικό επίπεδο βαρύτητας δίνουν παράλληλα την αίσθηση εκλογικευμένου παραληρήματος.
Ο αφηγητής αποφεύγει να περιγράψει τα πρόσωπα των συντρόφων του. Λειτουργεί σαν χρονικογράφος, δίνοντας μόνο τα ονόματά τους, τους στρατιωτικούς τους βαθμούς, τα παράσημα που απονεμήθηκαν στον καθένα και πως πέθανε.
Η όλη πορεία του κιβωτίου είναι μια πορεία στο κενό, στο άδειο περιεχόμενο, στην ατελέσφορη έκβαση. Το άνοιγμά του, η αποκάλυψη του άδειου, του κενού περιεχομένου αποτελεί ένα αποτέλεσμα. Μια έκβαση για τους εθελοντές που συστρατεύτηκαν και πολέμησαν με τις αγνότερες προθέσεις, μπλέχτηκαν στα γρανάζια των κομματικών εξουσιαστικών μηχανισμών, παγιδεύτηκαν και τελικά εξοντώθηκαν για ένα άδειο κιβώτιο. Το κιβώτιο είναι λοιπόν μια μεγάλη μεταφορά, χωρίς ο λόγος να είναι ο ίδιος μεταφορικός.
ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ είναι πολλά πράγματα μαζί, καταφέρνοντας να τα συνδυάσει μ’ ένα εκπληκτικό τρόπο: Ημερολόγιο, μονόλογος, επιστολικό μυθιστόρημα, μεταφορά, αλληγορία, περιπέτεια, αστυνομικό μυθιστόρημα κ.α.
Ο Άρης Αλεξάνδρου καταφέρνει να γίνεται διαχρονικός υπερβαίνοντας τα καθορισμένα ιστορικά χαρακτηριστικά της περιόδου που αναφέρεται. Ο αφηγητής του είναι ένας αντιήρωας, ένας σύγχρονος Οδυσσέας χωρίς Ιθάκη και ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ η Οδύσσεια του σύγχρονου ανθρώπου. Οι μνηστήρες που έχει ν’ αντιμετωπίσει είναι ο απρόσωπος μηχανισμός, ο άφαντος ανακριτής. Είναι κυριολεκτικά χαμένος, παλινωδεί, δεν γνωρίζει από πού να πιαστεί. Όμως παλεύει με κάθε μέσο, όπως μια λευκή κόλλα χαρτί, σφραγισμένο όπως ένα ψηφοδέλτιο, με το «οικόσημο» της εξουσίας.
ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ αν και πρωτοεκδόθηκε το 1975, παραμένει δυνατό και ζωντανό. Συζητήθηκε πολύ, έχουν γραφτεί σημαντικά δοκίμια στα οποία μπορεί να αναφερθεί κάποιος (χαρακτηριστικά αναφέρω τη μελέτη του Δημ. Ραυτόπουλου «Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος», εκδ Σοκόλη-Κουλεδάκη, Κρατικό Βραβείο Κριτικής-Δοκιμίου 1997) και άσκησε σημαντική επίδραση στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Δημήτρης Παλάζης, 19/05/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου