Το "1918, Χούγκεναου ή ο ρεαλισμός" αποτελεί τον τρίτο τόμο με τον οποίο ολοκληρώνονται "Οι Υπνοβάτες" του Χέρμαν Μπροχ.
Το βιβλίο αρχίζει με τη λιποταξία του Βίλχεμ Χούγκεναου, Αλσατού εμπόρου. Ο Χούγκεναου απομακρύνεται από το μέτωπο και βρίσκει ασφαλές καταφύγιο μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος σε μια μικρή πόλη...
Επανέρχονται οι ήρωες των δύο πρώτων βιβλίων, ο Ες και ο Πάσενοβ, αλλά σε δεύτερους ρόλους και μ' αυτό τον τρόπο δένεται η τριλογία. Τους συναντά ο Χούγκεναου στην πόλη. Ο Γιόαχιμ φον Πάσενοβ, ασπρομάλλης πια, είναι ο στρατιωτικός διοικητής και ο Ες έχει γίνει διευθυντής μιας τοπικής εφημερίδας. Ο Χούγκεναου, ο οποίος εκμεταλλεύεται τους πάντες συγκρούεται σφοδρά με τον Ες με τραγική κατάληξη. Η σύγκρουσή του με τον Πάσενοβ είναι ηπιότερη. Παράλληλα εμφανίζονται και άλλες ιστορίες, και άλλοι δευτερεύοντες ήρωες, που ο συγγραφέας τους αφιερώνει κάποια κεφάλαια:
Μια ενότητα ηρώων είναι εκείνη που σχετίζεται με το νοσοκομείο, με τους γιατρούς, τις νοσοκόμες και τους ασθενείς, όπως ο ανθυπολοχαγός Γιαρέτσκι που του κόβουν το χέρι και που πιστεύει ότι ο πόλεμος δεν θα τελειώσει ποτέ, ο στρατιώτης και οικοδόμος στο επάγγελμα Λούντβιχ Γκέντιγκε, ο οποίος πιστεύει ότι αν δεν πεθάνεις δεν ανασταίνεσαι.
Ένα άλλο πρόσωπο είναι η όμορφη και καλοντυμένη Χάννα Βέντλινγκ, εξαιρετικό παράδειγμα μιας παθητικότητας, ενός αστισμού που εκφυλίζεται στην απώλεια νοήματος και οδηγείται σε αδιέξοδο.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η εικόνα της μικρής κοπέλας που ενσαρκώνει τις επιπτώσεις της εποχής στα παιδιά, τα οποία μέσω της ‘οριακής’ παρουσίας της εκπροσωπεί.
Ένας άλλος ήρωας είναι ο ίδιος ο αφηγητής που συντάσσει τις ενότητες "Η πτώση των αξιών" και "Η κοπέλα του στρατού σωτηρίας" με πρωτοπρόσωπη αφήγηση.
Οι νέοι ήρωες ακολουθούν σχεδόν τη δική τους ανεξάρτητη ιστορία ο καθένας.
Ο πόλεμος, αν και δεν διαγραμματίζεται στην πόλη είναι πανταχού παρών στις σκέψεις των ανθρώπων.
Ο συγγραφέας παίρνει ενεργό ρόλο στο τρίτο βιβλίο, βρίσκεται σε άλλη πόλη και μιλά σε πρώτο πρόσωπο σε μια σειρά κεφαλαίων που φέρουν τον γενικό τίτλο "Η κατάρρευση του συστήματος αξιών". Στην αρχική αυτόνομη παρουσία τους εμπλέκονται κατόπιν σταδιακά οι μυθιστορηματικοί ήρωες, δίνοντας μια επιπλέον διάσταση στους ίδιους, αλλά και χρησιμεύοντας σαν παραδείγματα στις θεωρίες του συγγραφέα.
Οι δοκιμιακές προσεγγίσεις του Μπροχ στο θέμα των αξιών και αξιολογικών συστημάτων, της μεταιχμιακής ισορροπίας λογικού και ανορθολογικού, τις καταστροφικές επιπτώσεις από τη μεγέθυνση είτε του ενός είτε του αλλού είναι εξαιρετικές κι απ' όσο τουλάχιστον γνωρίζω εγώ την εποχή εκείνη πρωτότυπες σαν στοχαστική σύλληψη. Ο Μπροχ, τολμά, στα πλαίσια του μοντερνισμού και για να εξυπηρετήσει τους στόχους του, να βάλει τον συγγραφέα στο κείμενο σαν ένα ακόμα ήρωα που στοχάζεται, αλλά και διηγείται ιστορίες, όπως της κοπέλας του Στρατού της Σωτηρίας – πολλές σε έμμετρη μορφή - Καταφέρνει με την ποιότητα των γραφομένων του να μην οδηγείται στο γνωστό σφάλμα των συγγραφέων να εξέρχονται του κειμένου και να επεξηγούν τα γραφόμενα, αλλά από πρόθεση εξερχόμενος για να δώσει μια στοχαστική προσέγγιση μιας εποχής, του ύφους της, αλλά και πώς αυτή εξατομικεύεται σε χαρακτηριστικούς τύπους που την απαρτίζουν με κύριο και αντιπροσωπευτικό εκπρόσωπο τον Χούγκεναου. Αυτός είναι που προβληματίζει τον αφηγητή, και μέσω αυτού κυρίως προσπαθεί να επεξηγήσει την αποσύνθεση της εποχής και των αξιών της, χρησιμοποιώντας τον σαν αντιπροσωπευτικό δείγμα. Ο Χούγκεναου ενσαρκώνει το ‘ύφος’ – θα έλεγα καλύτερα την έλλειψη του ύφους - της εποχής, η οποία απογυμνωμένη από 'διακοσμητικά στοιχεία', τα οποία κατ’ εξοχήν ορίζουν το ύφος, οδηγείται ή βρίσκεται στην αποσύνθεση.
Όπως και στα δύο προηγούμενα βιβλία που συνιστούν την τριλογία, ο συγγραφέας ακολουθεί τη δική του ιδιότυπη νατουραλιστική - ψυχολογική αναπαράσταση των ηρώων του, πράγμα που συντελεί ως ένα βαθμό στη συνεκτικότητα και των τριών βιβλίων. Από τις πολύπλοκες όμως συνειρμικές ακολουθίες του Πάσενοβ οδηγούμαστε μέσω του Ες και καταλήγοντας στο Χούγκεναου σε διαρκώς απλούστερες, κρατώντας όμως το ίδιο χρώμα.
Ο κατακερματισμός της αφήγησης, καθώς και η χρήση του οπλοστασίου του μοντερνισμού ήταν συνειδητή επιλογή του συγγραφέα, όπως φαίνεται άλλωστε και στις προσωπικές σημειώσεις του που βρέθηκαν μετά το θάνατό του.
Η μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη είναι για τον Μπροχ η μετάβαση από ’να σύστημα αξιών σ' ένα καινούργιο, η οποία περνά από το ‘μηδενικό σημείο’ της εξατομίκευσης των αξιών. Αυτή την εξατομίκευση και τα διαφορετικά στάδια ή χρωματισμούς που παίρνει από άνθρωπο σε άνθρωπο στη διαδοχή του χρόνου αντιπροσωπεύει η κατακερματισμένη αφήγηση και η μαζικότερη προσεύλεση ηρώων στο τρίτο βιβλίο. Οι ήρωες του «ρεαλισμού» είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας ολόκληρης γενιάς, η οποία αποσυνδέεται σταδιακά από το παλιό σύστημα αξιών, χωρίς όμως να προσεταιρίζεται ένα νέο. Μιας γενιάς που αδιαφορεί για τον πόνο του άλλου έως παραφροσύνης και η αποδέσμευση από τις αξίες νομιμοποιείται ως τέτοια λόγω της εμπόλεμης κατάστασης.
Δημήτρης Παλάζης, 22/01/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου